Kalıtım-8.sınıf konu anlatımı

Kalıtsal özelliklerin nesilden nesile nasıl aktarıldığını araştıran bilim dalına kalıtım (genetik) denir.

A- Kalıtımla İlgili Kavramlar

Gen
Kromozom üzerinde  bulunan ve kalıtsal karakterleri taşıyan birimlerdir.


Baskın gen
Özelliğini  her zaman gösteren gendir.
Basın gen büyük harfle gösterilir. (A, B, S, K gibi)


Çekinik gen
Baskın  gen olmadığı zaman etkisini gösteren gendir.
Çekinik gen küçük harfle gösterilir. (a, b, s, k gibi)


Alel gen
Biri anneden diğeri babadan gelen gen çiftine alel gen denir.


Genotip
Gen yapısına genotip denir.
Bireyin sahip olduğu genlerin toplamıdır.
Genotip, homozigot (Saf, arı) veya heterozigot (melez) olabilir.


Fenotip
Canlının dış görünüşüdür.
Gen yapısının dışa yansımasıdır.
Dış görünüşte gen yapısı ile birlikte çevrenin de etkisi vardır.
Fenotip = Genotip + Çevre


Saf döl (Homozigot veya Arı döl)
Alel genlerin birbirinin aynı olmasıdır. (AA, aa)


Melez döl (Heterozigot)
Alel genlerin farklı olmasıdır. (Aa)

F1 Dölü
1.Kuşak çaprazlamasına F1 dölü denir.


F2 Dölü
F1 dölünün çaprazlanması sonucu oluşan bireylerin kendi aralarında çaprazlanması sonucu oluşan 2.kuşaktır.

Bir karakterin gösterilmesi genlerin yan yana yazılması gerekir.
AA Baskın özellik görülür.
Aa Baskın özellik görülür.
aa Çekinik özellik görülür.



İnsanlarda Görülen Bazı Kalıtsal Özellikler

• Siyah saç, sarı saça baskındır
• Kıvırcık saç, düz saça baskındır
• Siyah deri, beyaz deriye baskındır
• Kahverengi göz, mavi göz rengine baskındır
• Ayrık kula memesi, bitişik kulak memesine baskındır.

Mendel

Gregor Mendel

Kalıtımla ilgili çalışmaların başlangıcı Mendel ile başlamıştır.
Kalıtım biliminin kurucusu Mendel'dir.
Mendel'in çalışmalarında bezelye bitkisini kullanmıştır.


Mendel'in Bezelye bitkisini seçmesinin sebepleri

1. Bezelyenin kolay yetiştirilmesi.
2. Bir mevsimde birkaç döl (ürün) vermesi.
3. Karakter çeşidinin fazla olması.
4. Tozlaşmanın kontrol altında tutulabilmesi.
5. Kapalı çiçek yapısına sahip olması.
6. Bezelyenin yalnızca kendi arasında tozlaşması 

Bezelyelerin farklı karakterleri

1. Tohum şekli
Yuvarlak tohum, buruşuk tohuma baskındır.

2. Tohum rengi
Sarı tohum, yeşil tohuma baskındır.

3. Gövde uzunluğu
Uzun gövde, kısa gövdeye baskındır.

4. Çiçek rengi
Mor çiçek, beyaz çiçeğe baskındır.

B- Karakter Çaprazlamaları

Eşeyli üreyen canlılarda karakterlerin nesilden nesile aktarılmasının gösterilmesine çaprazlama denir. Çaprazlamada anne ve babadan gelen karakterler birbiri üzerine dağıtılır. Oluşan yavruların genotip ve fenotipleri bulunmaya çalışılır.



Karakter çaprazlaması

1.Yöntem
Karakterler yazılır ve karakterlerden çizgiler çizilerek oluşacak eşleştirilir.
1. karakter ile 1. karakter
1. karakter ile 2. karakter
2. karakter ile 1. karakter
2. karakter ile 2. karakter çaprazlanır.

2.Yöntem
Çaprazlamalarda ikinci bir yöntem olarak kutular kullanılabilir. Dişi ve erkeğin karakterleri satır ve sütuna ayrı ayrı yazılır. Kesiştiği kutulara da iki karakter beraber yazılır.


Not: Çaprazlamada elde edilen sonuçlar ihtimali verir, kesinlik belirtmez.
% 100 kesin ortaya çıkar, % 0  imkansızdır, % 50 yarı yarıya olabilir veya olmayabilir.



Soru 1: Saf döl sarı bezelye ile, saf döl yeşil bezelyenin çaprazlaması sonucu oluşacak bezelyelerin fenotip ve genotiplerini bulunuz?