6. SINIF SİNDİRİM SİSTEMİ KONU ANLATIMI

 

Sindirim sistemi kavram haritası

• Yaşamsal faaliyetlerimizi gerçekleştirmek için enerjiye ihtiyacımız vardır. Bizler bu enerjiyi besinlerden karşılarız. Besinler, büyümemizi, yıpranan hücrelerin onarımını sağlar ve bizleri hastalıklara karşı korur. Besinler altı gruba ayrılır. Bunlar; karbonhidrat, protein, yağ, vitamin, su ve minerallerdir. Protein, karbonhidrat ve yağlar büyük yapılı besin olduklarından sindirime uğrarlar.
• Besinlerden enerji elde edebilmek için bu besinleri yapıtaşlarına ayırmamız gerekir. Gerekli organlardan geçerek besinler yapı taşlarına ayrılır ve bize enerji verir.
• Büyük yapılı besinlerin kana geçebilecek kadar küçük parçalara ayrılmasına sindirim, bu olayın meydana gelmesinde görevli yapı ve organların oluşturduğu sisteme sindirim sistemi adı verilir.

SİNDİRİM ÇEŞİTLERİ

Besinlerin sindirimi vücutta iki şekilde meydana gelir.

 FİZİKSEL (MEKANİK) SİNDİRİM

• Besinlerin, sindirim enzimleri kullanılmadan çiğneme ve kas hareketleri yardımıyla küçük parçalara ayrılmasıdır.
• Bu sindirim çeşidi besinlerin temas yüzeyini arttırarak enzimlerin kolay bir şekilde etki etmesine yardımcı olur.
• Sindirim sistemimizde fiziksel sindirimin meydana geldiği yerler;
• Ağız: Besin maddeleri burada dil ve dişler yardımıyla fiziksel sindirime uğrayarak küçük parçalara ayrılır.
• Mide: Mide kasları kasılıp gevşeyerek tüm besinleri karıştırır  ve bunları bulamaç hale getirir.
• İnce Bağırsak: Karaciğer tarafından salgılanan safra sıvısı bir kanal yardımıyla ince bağırsağa aktarılır. Bu sıvı yardımıyla büyük yağ molekülleri küçük yağ damlacıklarına dönüşür ve bu sayede fiziksel sindirim gerçekleşmiş olur.

Ağızda çiğneme yardımıyla tüm besinlerin fiziksel sindirimi başlar.

KİMYASAL SİNDİRİM

• Besinlerin, sindirim enzimleri yardımıyla hücrelere geçebilecek kadar küçük parçalara ayrılmasına denir.
• Bir kimyasal olayı meydana getiren, hızlandıran ve protein yapılı olan organik maddeye enzim adı verilir.
• Sindirim sistemimizde kimyasal sindirimin meydana geldiği yerler;
• Ağız: Ağızda bulunan tükürük bezlerinden salgılanan tükürük sıvısındaki enzimler, karbonhidratların kimyasal sindirimini başlatır.
• Mide: Midemizde bulunan salgı bezlerince salgılanan mide öz suyu içindeki enzimler, proteinlerin kimyasal sindirimini başlatır.
• İnce Bağırsak: Pankreas tarafından salgılanan pankreas öz suyu içerisindeki enzimler bir kanal yardımıyla ince bağırsağa aktarılır. Pankreas öz suyu içerisindeki enzimler yardımıyla karbonhidratların ve proteinlerin kimyasal sindirimi tamamlanır. Ayrıca ince bağırsağa gelene kadar kimyasal sindirime uğramamış olan yağların kimyasal sindirimi pankreas öz suyunda bulunan enzimler tarafından burada tamamlanır.

SİNDİRİM SİSTEMİ YAPI ve ORGANLARI

Sindirim sistemi ve organları

Besinler sırayla ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüs yolunda ilerler ve sindirim sisteminden ayrılır.

1. 1. AĞIZ

      

      Ağız

      • Sindirim sisteminin başladığı ilk organ ağızdır.
      • Besinlerin sindirimi ağızlar dişler, dil ve tükürük salgısı yardımıyla başlar.
      • Tükürük salgısı besinleri yumuşatır.
      • Hem fiziksel (çiğneme olayı) hem de kimyasal (tükürük içindeki enzimler) sindirim gerçekleşir.
      • Karbonhidratların kimyasal sindirimi burada başlar.

   2. YUTAK

      

      Yutak

      • Besinlerin ağızdan yemek borusuna iletilmesinde yardımcıdır.
      • Yutakta sindirim olmaz.
      • Bu yapı yemek borusu ve soluk borusu arasında bir bağlantı oluşturmaktadır. Bu sayede ağzımızdan nefes alabilmemiz sağlanır.

   3. YEMEK BORUSU

      

      Yemek borusu

      • Yaklaşık 25 cm uzunluğundadır.
      • Yemek borusunda sindirim olmaz.
      • İç yüzeyi nemli ve kaygandır.
      • Yapısında yer alan kasların kasılıp gevşemesiyle yutaktan gelen besinler mideye iletilir.

   4. MİDE

      

      Mide

      • Karın boşluğunun sol alt kısmında yer alır.
      • Şekli J harfi gibidir.
      • Midenin iç kısmı mukusla kaplıdır. Bu tabaka da midenin korunmasını sağlar.
      • Burada hem fiziksel (midenin kasılıp gevşemesi ve çalkalama hareketi yapması ile besinler bulamaç haline gelir.) hem de kimyasal sindirim (mide öz suyu içindeki enzimler) meydana gelir.
      • Proteinlerin kimyasal sindirimi burada başlar.
      • Midenin zarar görmemesi için çok fazla asitli ve çok baharatlı besinler tüketmemeliyiz.

   5. İNCE BAĞIRSAK

      

      İnce Bağırsak ve Villus

      • Sindirim sisteminin en uzun kısmıdır.
      • Yetişkin bir insanda boyu yaklaşık 7-8 m’dir.
      • Besinler kana geçebilecek kadar küçük parçaya ayrılmıştır.
      • İnce bağırsakta villus adı verilen yapılar bulunur.
      • Villuslar (emilim yüzeyini arttırır) sindirimi tamamlanan besinlerin emilerek kana geçmesini sağlar.
      • Yağların sindirimi ince bağırsakta başlar ve son bulur.
      • Protein ve karbonhidratların sindirimi burada son bulur.

   6. KALIN BAĞIRSAK

      

      Kalın Bağırsak

      • Uzunluğu yaklaşık 1,5 m’dir.
      • Kalın bağırsakta villus yoktur.
      • Kalın bağırsakta sindirim meydana gelmez.
      • Parçalanan besinlerin içerisinde kalan su, vitamin ve mineraller burada geri emilerek direkt kana geçer.
      • Artık besinler bir müddet depolandıktan sonra anüse gönderilir.
      • Kalın bağırsakta B ve K vitamini sentezleyen bakteriler yer alır.

   7. ANÜS

      

      Anüs

      • Kalın bağırsağın dış kısma açılan bölümüdür.
      • Sindirim sisteminin son kısmıdır.
      • Anüse gelen artık maddeler dışarı atılır.

BESİNLERİN EMİLİM OLAYI

Besinler

• Karbonhidrat, protein ve yağlar büyük yapılı olduklarından sindirime uğrar. Sindirime uğrayan besinler fiziksel ve kimyasal sindirimden sonra artık ince bağırsakta yapı taşlarına kadar parçalanmıştır. İnce bağırsağın iç yüzeyi besin yapı taşlarını emerek besinlerin kan damarlarına geçişine yardımcı olur. Bu olaya ise emilim adı verilir.
• Su, vitamin ve mineraller küçük yapılı olduklarından sindirime uğramazlar. Bunların emilimi kalın bağırsak tarafından gerçekleştirilir.

SİNDİRİME YARDIMCI ORGANLAR

1. KARACİĞER

   

   Karaciğer

   • Ürettiği safra sıvısını safra kesesine sonrasında da bir kanal yardımıyla ince bağırsağa göndererek yağların fiziksel sindirimine yardımcı olur.

2. PANKREAS

   

   Pankreas

   • Ürettiği pankreas öz suyunu bir kanal yardımıyla ince bağırsağa göndererek karbonhidrat, protein ve yağların kimyasal sindiriminde yardımcı olur.

Karbonhidratların Kimyasal Sindirimi Başlar-Biter: Ağız- İnce bağırsak

Proteinlerin Kimyasal Sindirimi Başlar-Biter: Mide-İnce bağırsak

Yağların Kimyasal Sindirimi Başlar-Biter: İnce bağırsak-İnce bağırsak

SİNDİRİM SİSTEMİ SAĞLIĞI NASIL KORUNUR?

• Sağlıklı bir sindirim sistemine sahip olmak için lifli gıdalar (yulaf, kepekli tahıllar, sebze, ceviz, fasulye, armut ve elma) tüketilmelidir.
• Gaz yapan yiyeceklerden (karnabahar, brokoli, lahana) biraz uzak durulmalıdır.
• Yağlı gıdalardan uzak durulmalıdır.
• Alerjen besinlere karşı dikkatli olunmalıdır.
• Probiyotik (peynir, yoğurt, kefir ve turşu) içeren besinler tüketilmelidir.
• Hızlı bir şekilde yemek yenmemelidir.